Şumnu’da 1892 yılında kurulan, ve gece mektep gündüz kıraathâne vazifesi gören bir Türk
Kıraathânesi bulunuyordu. O dönemde kıraathâne, özel kitaplığı ve okuma salonu bulunan yer demekti. Kıraathâneler kitaplara ilgi duyanlar için fikir, kültür ve benliğini bulma yerleriydi. Buralarda kitap, gazete ve dergiler bulunmaktaydı. Şumnu’daki kıraathânenin kurulmasında öncülük edenler Hâfız Abdullah Fehmi Efendi ve Hacı Hüsmen’in oğlu Talât Tokalıoğlu’dur. Bu kıraathâne, önceleri Türk Kıraathânesi daha sonra Şafak, Turan, Şenyurt, Yeni Devir ve Nazım Hikmet olarak isimlendirilmiştir.
22 Nisan 1948 tarihinde Nüvvâb Okulu salonunda Şumnu Türkülerinin katıldığı bir toplantıda Mehmedemin Cumaliev açılış konuşması yaparak Şumnu Türklerinin eğitim ve kültürünü yükseltmek için bir okumaevi kurulmasına ihtiyaç duyulduğunu söyler. Toplantıya katılan Şumnu bölge okumaevi üyelerinden Dr. Vasil Ostrev okumaevlerinin
önemi ve Türklerin onlar sayesinde gelişme sağlayacağı üzerinde durur. Toplantıda oy birliği ile Şumnu “Dobri Voynikov” Bölge Okumaevinin bir şubesi olarak bir Türk okumaevi açılması ve isminin de “Yeni Devir” Türk Halk Okumaevi olması kararlaştırılır. “Yeni Devir” Türk Okumaevi yönetim kuruluna oy birliğiyle şu kişiler kabul edilir: Başkan Osman Mehmedov Dervişev, Başkan Yardımcısı Yusuf Aliyev Mehmedov, Sekreter Nuri Süleyman Memişev, Kasiyer Mehmet Halilov Mehmedov, Levazım Memuru Mehmet Hüseyinov Mehmedov, Kütüphaneci Mehmedemin Aliyev Cumaliev ve üyeler İsmail Mehmedov Hasanov, Osman Seyfullah İbrahimov, Ahmet Hamdiev Molla Ahmedov.
Bunun neticesinde 20 Haziran 1948 tarihinde Türk halkının eğitim ve kültürüne hizmet edecek “Yeni Devir” Türk Okumaevinin açılış töreni düzenlenir. Törene katılan kadın, erkek, genç ve ihtiyarlardan oluşan kalabalık halk kitlesi Türk kıraathânesinin avlu ve binasını doldurur. Ayrıca Şumnu bölge yöneticileri de katılır.
Başkan Osman Dervişev, Türkçe konuşmasıyla “Yeni Devir” Türk Okumaevinin gayesini izah eder, yardımcısı Yusuf Mehmedov ise konuşmasını Bulgarca yapar. Törene Halk Cephesi Komitesi adına katılan Angel Videnov, Şumnu Milletvekili Niço Atanasov, Bölge Eğitim Müfettişi Kolev de halkı selâmlar. Daha sonra Rüşdiye Mektebi öğrencileri türkü
ve şarkılar söyler. Küçük Halil’in okuduğu şiir herkesi büyüler ve Türk Rüşdiyesinden 6 kişilik bir öğrenci grubu zeybek oynayarak halkı çok etkiler. Açılan okumaevi, Şumnu’nun meşhur Türk Kıraathânesi binasında faaliyete geçer. Sahipleri olan Mustafa Tokalıoğlu ve Sabri Hakkı Meçikoğlu binayı Türk halkının hayrı için bağışlamışlardır.
25 Ağustos 1948 tarihinde “Yeni Devir” Türk Okumaevinde toplantı düzenlenerek bir
eğitim-kültür komisyonu oluşturulur. Üyeleri şunlardır: Osman Seyfullah, Mehmedemin
Aliyev, Hasan Sofuev, Ali Mıtışev, İsmail Osman Karamunov, Yusuf Mehmedov, Beytullah
Şişmanoğlu.
“Yeni Devir” Türk Okumaevinin üyeleri ilk kuruluşunda 95 kişi iken 1949 yılında 163 kişiye
ulaşır. Kütüphanede 380 Türkçe, 220 Bulgarca ve 3 de yabancı dilde kitap vardır. Ayrıca 60
devamlı okuyucu üyesi bulunur. 1950 yılında ise okumaevinde sanat, tiyatro, müzik grupları ve futbol takımı oluşturulur.
1951 yılında Bulgaristan Türklerinin yaşadıkları büyük göç neticesinde “Yeni Devir” Türk Okumaevinin geçici olarak faaliyetleri askıya alınır ve belgeleri Dündar Camisine taşınır.
Bir dönem duraklamadan sonra yeniden çalışmaya başlayınca Başkan Osman Dervişev öncülüğünde Yusuf Aliyev, Mustafa Мazlum, Talat ve Mustafa Sadıkov’tan oluşan yönetim seçilir.
Ancak devletin azınlık guruplara yönelik politikasına uygun olarak “Yeni Devir” Türk Okumaevi, ilgili Bakanlığın 865 numaralı kararnamesiyle 25. 11. 1951 tarihinde “Nazım Hikmet” Halk Kütüphanesi ismini alır. Yeni kurulan “Nazım Hikmet” Halk Kütüphanesinin Başkanı Hasan Osmanov, Sekreteri Hüseyin İsmailov, Kasiyeri Fatma Mustafova, Kütüphanecisi Mustafa Şevkiev olur. Müzik grubunun başına Yusuf Dumanov, eğitim ve kültür faaliyetlerinin sorumluluğuna Mehmet Musov, teftiş kurulunun başına Ahmet
Mehmedov getiririlir, ayrıca Neside Aliyeva ve Güniye İbrahimova da yönetim üyesi olur.
Rüşdiye Mektebi öğrencileri türkü ve şarkılar söyler. Küçük Halil’in okuduğu şiir herkesi büyüler ve Türk Rüşdiyesinden 6 kişilik bir öğrenci grubu zeybek oynayarak halkı çok etkiler. Açılan okumaevi, Şumnu’nun meşhur Türk Kıraathânesi binasında faaliyete geçer. Sahipleri olan Mustafa Tokalıoğlu ve Sabri Hakkı Meçikoğlu binayı Türk halkının hayrı için bağışlamışlardır.
Okumaevi, Şumnu “Dobri Voynikov” Bölge Okumaevinin şubesi iken 19 Mayıs 1952 tarihinde bağımsız “Nazım Hikmet” Halk Kütüphanesi olur.
Yeni kurulan “Nazım Hikmet” Halk Kütüphanesi, sadece Türk azınlığına mahsus değil de
değişik etnik grupların katıldığı bir Halk Kütüphanesi haline getirilir. 1953-1956 yıllarında 250 üyesi, 1960 yılında 450 üyesi, 1964 yılında ise 464 üyesi bulunmaktadır. “Nazım Hikmet”
Halk Kütüphanesi 3 şehirde ve 16 köyde 19 konser icra etmiş, 28 de konferans düzenlemiştir.
1953 yılında kütüphanede 695 kitap, 1960 yılında ise 5515 kitap bulunmaktadır. Okuyucu sayısı 1953 yılında 215 iken, 1960 yılında 630’a kadar yükselmiştir. Kütüphanede ortalama 700 kayıtlı okuyan üye vardır ve 9500 kitap okumaya verilmiştir.
Yazı: Mehmet Hasan, Nüvvâb İlâhiyat Lisesi Öğretmeni
Kaynak: Müslümanlar dergisi, Sayı 4 (304), Nisan 2020, Yıl: XXX
