Yazı: Aygül Gavazova
Prof. Dr. İbrahim Tatarlı gerek Bulgaristan’da, gerekse yurt dışında dünyaca tanınmış bir Türkolog, Kültürolog, Balkanolog ve Oryantalist olarak toplumsal ve politik yaşama katılmış, milletvekilliği yapmış ve insan hakları ve özgürlükleri uğrunda mücadele vermiş bir şahsiyet gibi bilinir.
26 Şubat 1925’te Tuna boyu şehirlerinden Nikopol’da (Niğbolu) çok çocuklu bir çiftçi ailesinde doğar. Türk ilkokulundan sonra, Bulgar ortaokulu ve liseyi bitirir. Devamında Sofya Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olur, sonra Felsefe ve Tarih devam eder. Moskova Lomonosov Devlet Üniversitesi’ne bağlı Doğu Dilleri Enstitüsü’nde yazar Sabahattin Ali üstüne büyük doktora tezi yaparak Filoloji Bilimleri Doktoru unvanını kazanır (1973).
“Emek Davası” ve “Eylülcü Çocuk” gazetelerinde redaktör ve Baş redaktör olmak üzere 1949-1953 yıllarında çalışmıştır. Edebi Türk dilinin temizliğini savunduğu ve Türklerin soy adlarına Bulgar takılarının eklenmesine karşı çıktığı için işten uzaklaştırılır. Daha sonra “Yeni Hayat” dergisinde görevde bulunur (1954-1962). Yüksek Tiyatro Sanat Enstitüsü Türk Stüdyosu’nda Türk Kültürü Tarihi, Sofya Üniversitesi’nin Doğu Bilimciliği bölümünde Türk Edebiyatı ve Türk Kültürü Tarihi okutmanlığı yapar (1960-1981).
Adı değiştirilmek istendiğinde reddettiği için totaliter rejim İbrahim Tatarlı’yı etnik arındırmak dönem arifesinde Sofya Üniversitesi’nden uzaklaştırır. Bulgar Bilimler Akademisi’nin Balkanoloji Enstitüsü’nde önce doçent, sonra profesör olarak 8 yıl çalışır. Genel Soruşturma Müdürlüğü 11 Ağustos 1983’te evinde araştırma yaparak büyük miktarda bilimsel literatürüne el koymuştur.
Totalitarizmden demokrasiye geçiş döneminde 7. Büyük Millet Meclisi, 36. ve 37. Millet Meclisi’nde Hak ve Özgürlükler Hareketi milletvekilliği yapmıştır (1990-1997). Yeni Anayasa’yı hazırlayan komisyon üyeliğinde, İnsan Hakları, Din ve Kültür Komisyonları Başkan Vekilliğinde ve HÖH Parlamenter Grubu Başkan Yardımcısı görevinde bulunmuştur. Sofya İslam Enstitüsü’nde ve Şumnu Üniversitesi Türk Dili ve Yazını bölümünde ders verir.
Helsinki İnsan Hakları Komitesi üyeliğinde bulunur. 40’tan fazla uluslararası sempozyum, konferans ve kongreye, özellikle Türk Tarih Kurumu, Türk Dili Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Merkezinin düzenlediği etkinliklere katılmıştır.
HÖH kurucularından biri ve uzun yıllar faaliyetçisidir.
Ardında bıraktığı çok sayıda eserleri arasında Türk ibadet yapıtları ve yazıtları, Eski Türk Edebiyatı, Türk romanı, Yeni Türkiye ve Türk Dünyası, Yeni Türkiye, Balkanlar ve Dünya, Dünya Edebiyatı bağlamında Türk Edebiyatı, Celaleddin Rumi Mevlana, Nasreddin Hoca, Hak ve Özgürlükler Hareketi, Bulgaristan’da Türk Kültürünün ve Edebiyatının problemleri ve ana sorunları, Türk varlığı, İnsan, Ulus ve Azınlıklar hakları ve daha birçok başlık sayabiliriz. Ayrıca sürekli olarak Bulgaristan Türklerinin halk kültürü, Edebiyatı ve Sanatına ilişkin incelemeler yapmıştır. Bunların arasında 1944-1960 yılları arasında Bulgaristan Türklerinin Edebiyatı, Bulgaristan Türk Edebiyatı (1964) antoloji kitapları bulunur. Birçok etütleri ve çevirileri de vardır.
23 Mart 2013 yılında Sofya’da kitap elinde hayata veda eder. Mekanı cennet olsun! Sonsuza gittiği yol aydınlık olsun!
Doğduğu Nikopol’da düzenlenen anma töreninde Bulgaristan Türklerinin eğitim ve kültürüne katkıları, ilmi eserleri konuları ele alınır. Ayrıca kendisinin mücadeleci ruhu, ilim ve bilgi hırsı, Sofya Üniversitesinde Türk Dili ve Edebiyatı okunmasının temellerini atması ve bu fakültenin Başkanlığını yüklenmesinin altı çizilir. Misafirler arasında bulunan Yüksek İslam Şurası Başkanı Vedat Ahmet konuşmasında: “Prof. Tatarlı Sofya ve Şumnu Üniversitelerinde okutman olarak Türk dili öğretmen ve Kültür kadroları yetiştirilmesinde çok büyük emekleri vardır. Ayrıca kendisinin ilmi ve içtimai otoritesi sayesinde Sofya Yüksek İslam Enstitüsü’nü kurmak ve geliştirmek açısından katkıları ciddi ve önemlidir. Yoğun siyasi angajmanları, kalem uğraşları ve ilerlemiş yaşına rağmen 15 yılını bu okulun öğrencilerine adayan hocamıza her şey için candan minnettarız diye paylaşır”.
Ayrıca Sofya’da birçok vatandaş, milletvekilleri, çeşitli parti temsilcileri, akademisyenler, din adamları ve aile bireylerinin yer aldığı anma töreninde Prof. Valeri Stoyanof, Doç. Stefan Andreef, Dr. Aziz Taş, Dr. Memiş Merdan Prof. Tatarlı’nın ilmi araştırma katkıları, Tarih, Edebiyat ve Kültür mirası üzerine esaslı analiz yaparlar. Törende Yüksek İslam Şurası Başkanı Vedat Ahmet ve Sofya Bölge Müftüsü Beyhan Mehmet de hazır bulunurlar. Ateşli konuşmalar, heyecanla paylaşılmış hatıralar neticesi herkesçe Prof. Tatarlı’nın özveriyle verdiği davayı korumak ve gençlerin arasında yaymak gerektiği vurgulanır.
Ben, İbrahim ağabeyi iyi tanıyanlardanım. Nikopol’un yerlileri, aynı mahallenin insanlarıyız. Bütün ailesini de yakından tanıyorum. Kendisi anne-babamın öğrencisidir. İki kız babası olan Prof. Tatarlı’nın Bulgar asıllı rahmetli eşi efsanevi partizan komutanı Çoçoolu’na yataklık yapar. Yıllar içindeki yakın dostluğumuz sonuna dek devam etti. Her şeyden önce kendisinin çok cana yakın bir kişiliği vardı. Ayrıca bana özellikle gönderdiği tebrik mesajı “Tanınmış aydın, Türk kültürünün aktif faaliyet çisi, Türk Edebiyatını tanıtma yolunda inanılmaz çaba gösteren mükemmel çevirmen Aygül Gavazova’yı içtenlikle selamlar, en iyi temennilerimi sunarken, Nikopol Türk okulunda öğretmenlerim olan anne-babasının önünde de en derin saygılarımla eğilirim.” beni son derece onurlandırdı, yüreklendirdi.
Böyle yeryüzü yıldızlarımız bedenen bizlerle olmasalar da, kendilerini unutmamak, hatırlamak, hatırlatmak, onlara göstereceğimiz en büyük saygıdır. Ayrıca, hayatta olmayanlar söz konusu olduğunda, onları hayata çevirir, nesiller arasında köprüler kurmuş oluruz. Bu gibi ölümsüz şahısların isim ve hatıralarını her şekilde korumak toplumun minnettarlık borcudur.
Kaynak: Kırcaali Haber
