Öğretmen ve gazeteci Celil Mehmed Kadiev, 1 Ocak 1907 tarihinde Osmapazarı kazasına bağlı Çerkovna köyünde doğdu. İlkokulu kendi köyünde bitirdi. Ortaokul eğitimini ise Osmanpazarı Türk Rüşdiyesinde görerek 1923-1924 eğitim-öğretim yılında mezun oldu. Daha sonra 1925-1926 eğitim yılında Şumnu Devlet Türk Pedagoji Okuluna (Dârü’l-Muallimin) kayıt yaparak bu okuldan 30 Haziran 1927 tarihinde başarıyla mezun oldu.
Celil Mehmed, daha mezun olmadan gazete çıkarmaya başlayarak Şumnu’da 1 Haziran – 20 Temmuz 1927 tarihleri arasında yayınlanan “Doğru Sada” adındaki süreli yayını neşretti.
Celil Mehmed Haftada bir defa neşredilen “Doğru Sada” gazetesinin yedi sayısı çıkmıştır. Gazetenin ilk sayfasının sol tarafın da abone şartları belirtilerek senelik 110 lev, altı aylık 60 lev, üç aylık 40 lev, bir nüshası ise 3 lev olarak verilmiştir.
Sağ tarafında ise Bulgarca olarak adresi: Şumnu Doğru Sada İdarehanesi, Politseyska Sokağı, No 633 olarak kaydedilmiştir. 500 tiraja sahip gazete, Şumnu Terakki Matbaasında basılan, haftada bir çıkan sıhhî, içtimai, iktisadi ve bîtaraf küçük Türk gazetesi olarak kendini tanımlamıştır.
Yeri gelmişken şunu da belirtmemiz gerekir ki, bazı araştırmacılar, “Doğru Sadâ” gazetesinin 1907 yılında Razgrad şehrinde basıldığını ve 1 Nisan – 6 Haziran 1927 tarihleri arasında yayınlandığını kaydetmişlerdir. Oysa ki, “Doğru Sadâ” gazetesi Şumnu’daki Terakki Matbasında basılmış 1 Haziran – 20 Temmuz 1927 tarihleri arasında yayınlanmıştır.
“Doğru Sada” gazetesi, yayın anlayışını ve varlık gerekçesini 1. sayısında basılan “Gazetemizin Maksadı” başlıklı yazısında dile getirmiştir. Buna göre, “Yarının, yahut öbür günün büyükleri olacak olan bugünkü küçüklere içki, tütün v.s. gibi aile hayatına, içtimai hayata muzir olan şeylerin zararlarını tanıtmak” olduğu ifade edilmiştir. Gazetenin en alt kısmında yer alan “Ey karilerimiz, sizin yaşamanızı isteyen ve her acınızı can kulağı ile sesleyecek olan Doğru Sada’yı yaşatınız” slogan cümlesi ile yayın hayatına başladığı görülmektedir. Bu slogan sayıdan sayıya farklılık göstermiştir.
Gazetenin yazarları arasında başmuharrir Celil Mehmed, Nüvvâb talebelerinden Yusuf Ziya, Yenipazarlı Ahmed Ziya, Ütüklerli Ahmed Hasan, Sadık Süha, Osman Haşim, Nüvvâb talebelerinden Hüseyin Kâzım, Koteş köyü muallimi Tevfik Fikret, Turucalı Mustafa Remzi bulunmaktadır.
“Doğru Sada” gazetesinin ele aldığı konular arasında sağlık, alkolün zararları, Islâm ve alkol, aile hayatı, eğitim, eğitimin önemi, köylerde pedagoji kursları, Razgrad şehrinde açılacak yeni kurslar, ahlâk, şiirler, bilmeceler, ölüm haberleri, dünyadan haberler, Bulgaristan, Türkiye ve özellikle Şumnu ve civarından haberler ile değişik ilânlar yer almaktadır.
1 Haziran 1927 tarihinde Çarşamba günü yayınlanan birinci sayısında Celil Mehmed’in “İçki Hakkında Birkaç Söz” başlıklı yazısıyla “Cumhuriyet” gazetesinden alıntılanan Midhat Cemal’in “İçki” başlıklı şiiri bulunmaktadır.
“C. M.” takma adıyla mezun olduğu Darü’l-Muallimîn’i kastederek “Mektebime” başlıklı şiirin Celil Mehmet’e ait olma ihtimali büyüktür. Ayrıca bu sayıda ölüm haberleri, bilmeceler, anket ve şiirlere yer verilmiştir.
8 Haziran 1927 tarihinde Çarşamba günü yayınlanan gazetenin ikinci sayısında Celil Mehmed’in önceki sayıdan devam eden “İçki Hakkında Birkaç Söz” başlıklı yazısı ile Nüvvâb talebelerinden Elena’nın İsa Mahallesi’nden Yusuf Ziya’nın kaleme aldığı köyündeki rüşdiye mektebinin açılışını müjdeleyen teşekkür yazısı bulunmaktadır. Avrupa ve Türkiye’den haberler ile birlikte değişik ilân başlıkları da yer almaktadır. Ayrıca gazete, “Elimde nüfuz olsaydı, her meyhanenin kapısı üzerine burada kolera satarlar diye yazardım” cümlesine yer vererek alkolün zararlarına dikkat çekmektedir.
16 Haziran 1927 tarihinde yayınlanan üçüncü sayısında ise Celil Mehmed’in sağlık ile ilgili “Bizde İçki İçmek Nedir?” başlıklı başmakalesi yer almaktadır. Bununla birlikte Dârü’l-Muallimîn talebelerinin kurduğu “Perhizkâr Mücâdele Cemiyeti’nin kuruluşu hakkında bilgi veren, Nüvvâb öğrencilerinin de katkılarıyla düzenlenecek toplantılarında içki, rakı, şarap gibi kötülükleri anlatmak üzere kurulduğunu bildiren haberi görmekteyiz. Gazetenin en alt kısmındaki slogan cümlesi ise şöyledir: “İlm-i simyâ mütehassisları tarafından keşf olunan ispirto fakirliğin sebebi, ihtiyarlığın refiki ve ölümün de hakikî davetçisidir”.
22 Haziran 1927 yayınlanan dördüncü sayısında ele alınan konular “İçki ve Sıhhat” ve “Köylerimizde Maarif’ başlıklarını taşımaktadır ki, ikincisinin yazarı Ütükler köyünden Ahmed Hasan’dır. Yenipazarlı Ziya ise “Korkma Yürü” başlıklı şiirini “Doğru Sada”nın başmuharriri Celil Mehmed’e ithaf etmiştir. Bu sayısında gazete yönetimi, “Ben bir vucut, kanatlarım sizsiniz, haddimden çok beni takdir ettiniz” diyerek okuycularına teşekkür etmektedir.
29 Haziran 1927 tarihinde yayınlanan beşinci sayısında ise,,Cemiyet Hayatı ve Cemiyetlerimiz” yazısının yanı sira Nüvvâb talebesi Hüseyin Kâzım’ın,,İlmin Fazilerleri – 1″ başlıklı seri yazısının ilk tefrikası ve Başmüftülük tarafından Türk muallimleri için açılan pedagoji kursu için davet ilânı bulunmaktadır.
6 Temmuz 1927 tarihinde yayınlanan altıncı sayısında da Celil Mehmed’in “İçki ve Aile Hayatı” başmakalesi ile birlikte Yenipazarlı Ahmed Ziya’nın “Eyvah” adlı şiiri, Hüseyin Kâzım’ın,,İlmin Fazilerleri – 2″ ve Turucalı Mustafa Remzi’nin “ilim rütbesi rütbelerin en yücesidir” diye ilmin önemine vurgu yaptığı “İlim Hakkında” başlıklı yazısı yer almaktadır.
“Doğru Sada” gazetesinin sonuncu, yedinci sayısı 20 Temmuz 1927 tarihinde Çarşamba günü yayınlanmıştır.
Yaklaşık iki ay kadar yaşayabilen gazete bu sayısıyla yayın hayatını tamamlamıştır. Gazetenin son sayısında ele aldığı konular arasında “Eskilik ve Yenilik Fikri” bulunmaktadır, ayrıca Nüvvâb talebesi Hüseyin Kâzım “İlmin Fazilerleri – 3” tefrikaşını sürdürmüştür. Mehmed Alaaddin Efendinin gayretleri ile Kaspiçan kasabasında Midhat Paşa Kıraathanesi kurulduğu hakkındaki güzel haberi de görmekteyiz.
Kısa ömürlü, ama faydalı bir öğrenci gazetesi olan “Doğru Sadâ”yı tanıtırken yazımızı, bu gazenin neşrine büyük emekler sarf eden Celil Mehmed’in (C. M.) takma adıyla okuluna ithafen kaleme aldığı “Mektebime” şiiri ile noktalıyoruz.
MEKTEBİME Ey mektebim, maksadın da gâyen de: Yükseltmektir bizi dâim sayende, Dâimâ sen, doğruluğu izlersin, Fenâlığı taht-ı arza gizlersin. Ey sevimli nûr ocağı, ey mektep, Biz gençleri tenvîr eden sensin hep, Çok yerlere yeniliği sen saçtın, Eskilikten, köhnelikten hep kaçtın. Bize dâim, asri duygu verirsin, Temeddüne, terakkîye delilsin; Sen bir güneş vursun yine şuâ'in, Bir yerinde nem kalmasın zilâlin. Her hutvende yaratırsın bârika, Hiç kimsecik demez sana fabrika, Gücenmişsin, gücenme sen bu isme, İsm te'sîr yapmazmış bir cisme. Senin yine yüzün aktır, alnın pâk, Hürmetimiz kâfî sana mükâfât, Hicivlere, hücümlara bakma sen, Maksadından, emelinden sapma sen. C.M.
Kaynak: Müslümanlar Dergisi, Sayı 7, Temmuz 2024
Yazı: Mehmed Hasan, Nüvvâb İHL öğretmeni
